Glony

Glony
Glony są nieodłącznym elementem wszystkich naturalnych środowisk wodnych, występują w niezliczonych ilościach gatunków, stanowią ogniwo w łańcuchu pokarmowym oraz uczestniczą w procesach obiegu makro i mikro elementów.
Również w akwarium glony będą występowały zawsze i nie ma możliwości wyeliminowania tej grupy prostych organizmów zaliczanych do świata roślin.
Oprócz gatunków glonów zaliczanych do flory w akwariach również występują wiciowce stojące na pograniczu świata roślin i zwierząt a najbardziej znanym przykładem jest
Euglena zielona.
Glony były pierwszym etapem ewolucji roślin, które pojawiły się na ziemi około miliarda lat temu. Początkowo były to jednokomórkowe organizmy mające jądro, które uzyskały zdolność fotosyntezy. W późniejszym okresie jednokomórkowe zielenice, okrzemki, i wiele innych gatunków zaczęły łączyć się w kolonie a jeszcze później specjalizować komórki doprowadzając do powstawania coraz bardziej złożonych form życia i rozdzielenia linii ewolucyjnych roślin, grzybów i zwierząt.
W akwariach glony spełniają bardzo ważną rolę uczestnicząc w procesach samooczyszczania wody i stanowią źródło pokarmu dla mikroplanktonu zwierzęcego oraz są uzupełnieniem diety wielu gatunków ryb.
Jak już wspomniałem glony będą nam towarzyszyć zawsze, przenoszą się do akwarii wraz z roślinami, rybami, poprzez wodę wodociągową oraz zarodniki przenoszone przez powietrze.
Dopóki liczebność określonych gatunków glonów pozostaje na stałym poziomie ich obecność w akwarium jest naturalna i nie przeszkadza rozwojowi roślin oraz życiu ryb.
W prawidłowo prowadzonych akwariach tempo wzrostu roślin jest szybsze od rozmnażania się glonów i nie ma potrzeby stosowania środków glonobójczych, które zawsze mają negatywny wpływ na rośliny, ryby oraz populacje bakterii zamykając koło prowadzące do wtórnego rozkwitu glonów.
W pewnych sytuacjach ( zwykle zawinionych przez opiekuna ) w akwariach może nastąpić nadmierny i wymykający się z pod kontroli rozwój glonów, który jest prawdziwym utrapieniem każdego akwarysty.
Przyczynami nadmiernego rozmnażania się glonów są najczęściej proste błędy w pielęgnacji akwarium i niewłaściwa równowaga pomiędzy obsadą roślin i ryb, nadmierne karmienie ryb, niewłaściwe oświetlenie, nieodpowiednie nawożenie roślin, przedawkowanie CO2, nieodpowiedni odczyn pH oraz twardość wody.
Przy dużej ilości ryb w akwarium ubogim w rośliny następuje nagromadzenie się odchodów ryb, duża ilość azotu w formie mocznika i azotanów a w wodach alkalicznych również amoniaku co stanowi doskonałą pożywkę dla glonów.
Podczas przekarmiania ryb nie zjedzone resztki pokarmu szybko rozkładają się zwiększając zawartość w wodzie białek co prowadzi do całego szeregu niekorzystnych przemian – rozkład białek na aminokwasy, uwalnianie znacznych ilości azotu i węgla, zubożenie wody w tlen, nadmierny rozwój bakterii beztlenowych, wzrost współczynnika pH oraz twardości wody oraz jej nadmierne zasolenie.
Jeżeli chodzi o oświetlenie to nie tyle nadmiar, co jakość światła a ściślej jego skład jest powodem nadmiernego rozwoju glonów.
Stosowanie nadmiernych ilości lub nieodpowiednich form nawozów dla roślin w tym przypadku nie tylko ogranicza wzrost roślin, ale jednocześnie zwiększa tempo rozmnażania się glonów znów prowadząc do zamykającego się koła i opanowania akwarium przez glony.
Kolejnym elementem wpływającym na rozwój glonów są fizykochemiczne parametry wody a do najważniejszych należą : natlenienie, poziom CO2, odczyn pH oraz twardość.
Bardzo często z problemem nadmiernego rozwoju glonów trudno sobie poradzić, ponieważ przyczyny tkwią w błędach podczas zakładania akwarium i aby zlikwidować problem zwykle akwarium trzeba urządzić od nowa dbając o jego właściwe umiejscowienie, odpowiednie podłoże, rozmieszczenie źródeł światła, dobór filtrów oraz właściwy i przemyślany dobór gatunków ryb i roślin.

Występowanie glonów

W warunkach naturalnych różne gatunki glonów występują w wodach różniących się składem chemicznym, odczynem pH, twardością oraz rozwijają się na określonych głębokościach zbiornika wykorzystując odpowiednie dla nich światło. W jeziorach i stawach rzadko spotyka się kolonie glonów zielonych i brunatnych zajmujących to samo terytorium i żyjących w zgodzie na tej samej głębokości.
Jak to wyjaśnić ?
Glony tak samo jak wszystkie inne formy życia podlegały ewolucji, której efektem jest możliwość rozwoju wielu grup gatunkowych w jednym zbiorniku wodnym dzieląc pomiędzy sobą obszar występowania do określonych głębokości.
W najpłytszych warstwach wody najlepiej oświetlonych ciepłym, czerwonym światłem występują glony o zielonej barwie.
Poniżej, w warstwach, do których dociera mniej czerwonego i więcej niebieskiego światła występują glony brunatne.
Niższe warstwy wody, do których dociera światło o przewadze fal niebiesko zielonych zasiedlają krasnorosty.
Najniższe warstwy, do których dociera już tylko światło zielono-żółte zazwyczaj zajmują tylko sinice*.
Wyjątek od tej reguły stanowi występowanie sinic* oraz wiciowców.
W warunkach akwariowych występowanie glonów uzależnione jest od bardzo wielu elementów a niewielkie rozmiary zbiornika i co się z tym wiąże znacznie szybsze zmiany zachodzące w tym środowisku umożliwiają rozwój wielu gatunkom jednocześnie.

Rodzaje glonów w akwariach

Ze względu na ogromną liczebność gatunków dla potrzeb akwarystyki przyjmuje się bardzo uproszczony podział glonów ograniczający się do ich barw a tym samym występujących w nich barwnikach fotosyntezy. Jest to podział wystarczający, ponieważ dane grupy gatunkowe glonów rozwijają się w zbliżonych środowiskach.

Glony zielone
Jest to najliczniejsza grupa glonów obejmująca proste jednokomórkowe organizmy żyjące samodzielnie lub tworzące kolonie o różnym kształcie, często w formie nitek oraz glony wielokomórkowe.
Ich wspólną i charakterystyczną cechą jest typowo zielone ubarwienie umożliwiające im fotosyntezę w pełnym oświetleniu, preferują światło ciepłe o przewadze fal czerwonych.
W akwariach zwykle występują w górnych partiach wody porastając rośliny, przedmioty i tworzą nalot na szybach.
Niektóre gatunki glonów zielonych łączą się w kolonie tworząc nitkowate kłębki a inne rozwijają się punktowo dając obraz zielonych plamek.
Rozwojowi glonów zielonych sprzyja długi czas intensywnego oświetlenia, dobrze filtrowana czysta woda bogata w związki azotu, mikroelementy oraz tlen i dwutlenek węgla. Dobrze rozwijają się w wodach twardszych o odczynie obojętnym i lekko kwaśnym.
O ile nie występują w bardzo dużych ilościach ich obecność świadczy o dobrych warunkach panujących w akwarium.
Ich masowy rozwój może nastąpić przy dobrym oświetleniu na skutek przenawożenia wody nawozami sztucznymi, nadmiernej ilości ryb w akwarium, długotrwałego stosowania kwasu azotowego do zakwaszania wody oraz dużej ilości dwutlenku węgla.
Glony zielone są dość delikatne i wrażliwe na warunki środowiskowe, dlatego też walka z nimi nie stanowi większego problemu.
Skrócenie czasu oświetlania akwarium, zmiana składu i intensywności światła wystarcza, aby ograniczyć ich rozwój, ale najczęściej w takim wypadku na miejscu zielenic pojawią się inne gatunki glonów, ponieważ samo światło nie mogło spowodować ich nadmiernego rozmnażania. Należy zadbać o czystość w akwarium, zwiększyć obsadę roślin, ograniczyć nawożenie i zadbać o właściwy odczyn i twardość wody.

Wiciowce, euglena zielona
Nadmierne zazielenienie się wody bardzo często jest błędnie kojarzone z plagą glonów.
Glony prowadzą osiadły tryb życia przytwierdzając się do podłoża natomiast najpospolitszy wiciowiec w akwariach euglena zielona unosi się swobodnie w wodzie i jest sprawcą tak zwanego zielonego zakwitu wody.
Rozróżnienie nadmiernego rozwoju glonów od eugleny jest bardzo łatwe, ponieważ zielone wiciowce powodują zazielenienie całej toni wodnej natomiast glony rozwijają się koloniami bądź skupiskami na miejscach stałych i tylko niewielka ich ilość unosi się w wodzie.
Euglena zielona jest organizmem cudzożywnym, rozwija się w wodzie o dużej zawartości związków organicznych pochodzących z gnijących części roślin, odchodów ryb, resztek nie zjedzonego pokarmu i zabrudzonych filtrów. Posiada tak zwane ciałka zieleni zawierające chlorofil i przy braku organicznych związków odżywczych wykorzystuje sole mineralne, tlen, dwutlenek węgla i światło w procesie fotosyntezy stając się organizmem samożywnym.
Tak zwany zielony zakwit wywołany przez wiciowce zwykle ustępuje samoistnie po kilku dniach, nadmiernie rozwinięta populacja wiciowców ginie po wyczerpaniu pokarmu wzbogacając na powrót wodę w materię organiczną i minerały umożliwiając rozwój innym organizmom np. pierwotniakom lub glonom.
Pojawienie się eugleny świadczy o niewłaściwych proporcjach pomiędzy obsadą ryb i roślin, niedbałości o czystość w akwarium lub może być przejawem zestarzenia się i silnego zanieczyszczenia żwiru (podłoża).

Glony brunatne
Występują w wielu odmianach gatunkowych, różnią się ubarwieniem od żółto-brązowych do ciemno brązowych, zwykle zajmują dolne partie akwarium a przede wszystkim podłoże.
Nadmierny rozwój brunatnic następuje na skutek zanieczyszczenia akwarium materią organiczną, nadmiernej zawartości związków fosforu oraz przede wszystkim nieodpowiedniego oświetlenia.
Zakwaszanie wody tylko kwasem ortofosforowym po dłuższym okresie wzmaga rozwój brunatnic.
Pomijając problemy związane z przerybianiem akwarii najczęstszym powodem nadmiernego rozwoju brunatnic jest niewłaściwy dobór źródeł światła.
Teoria, że glony brunatne giną przy wydłużeniu czasu oświetlania akwarium jest nie do końca prawdziwa.
Glony brunatne posiadają główny barwnik fotosyntezy – fikoksantynę (brązowy barwnik) i dlatego wykorzystują w procesie fotosyntezy światło zimne o przewadze fal niebieskich.
Z tego też powodu doskonale rozwijają się przy świetle świetlówek emitujących światło zimne. Należy unikać stosowania świetlówek o kolorach „dzienny jasny” i „biały”.
Aby ograniczyć rozwój brunatnic najkorzystniej jest stosować światło mieszane – żarowe z jarzeniówkami typowo akwarystycznymi lub o kolorze ciepło-białym.
Zamiast kłopotliwych i mało wydajnych żarówek można z powodzeniem zastosować oświetlenie halogenowe.
Zwalczanie glonów brunatnych jest trudne i długotrwałe, są bardziej odporne od zielenic i dlatego na efekty trzeba trochę poczekać.
Przede wszystkim należy zainstalować właściwe oświetlenie, zadbać o czystość i właściwe parametry wody oraz zwiększyć ilość szybko rosnących roślin.

Krasnorosty
Nazwa glonów pochodzi od określenia „czerwony glon” ponieważ ich głównym barwnikiem fotosyntezy jest czerwona fikoerytryna .
W akwariach spotyka się wiele gatunków krasnorostów, ale zawsze tworzą kolonie przypominające wyglądem „pędzelki lub brody” o ciemnym ubarwieniu.
Glony te najczęściej rozwijają się w najniższych partiach akwarium i w miejscach zacienionych, oświetlonych słabym światłem o przewadze fal niebiesko-zielonych, nie rzadko opanowują całe podłoże porastając powierzchnię żwiru.
Tworzą kolonie przypominające „pędzelki” różnej długości i budowy o różnym ubarwieniu najczęściej zielono-brunatnym, sino- zielonym, ale zawsze posiadają czerwony barwnik.
Rozwijają się najczęściej w starych akwariach bogatych w związki azotu, niewłaściwie oświetlonych i zaniedbanych.
Często pojawiają się masowo niszcząc rośliny zasiedlają niemal każdy skrawek akwarium podobnie jak sinice.
Stosowanie kwasu azotowego do zakwaszania wody prowadzi do ich nadmiernego rozwoju.
Walka z tymi glonami jest uciążliwa i długotrwała. Obrośnięte części lub całe rośliny najlepiej jest usunąć, starannie czyścić szyby i sprzęty, zadbać o czystość akwarium oraz jakość wody a co najważniejsze o właściwe oświetlenie.
Podobnie jak w przypadku brunatnic należy zlikwidować świetlówki emitujące zimne światło oraz typowo akwarystyczne flory użytkowane dłużej niż sześć miesięcy wymienić na nowe i zwiększyć obsadę roślin.

Sinice
Dawniej zaliczane do glonów a więc do świata roślin obecnie zaliczane są bakterii, systematyka tych organizmów do dzisiaj budzi kontrowersje ze względu na ich dość osobliwy sposób pozyskiwania pokarmu i rozmnażania się.
Dla uproszczenia potraktujmy je jako glony.
W akwariach należą do najbardziej uciążliwych i najtrudniejszych do zwalczania glonów.
Nadmierny rozwój sinic następuje na skutek niewłaściwego oświetlenia, nieodpowiednich parametrów fizykochemicznych wody, słabej cyrkulacji wody, przedawkowaniu nawozów, zanieczyszczenia akwarium materią organiczną oraz zwiększonej zawartości związków fosforu i azotu.
Sinice w początkowej fazie rozwoju mogą przypominać objawy braku fosforu u roślin dając niebieskie zabarwienie dolnych części łodyg. Nic bardziej złudnego!. Po dokładnym obejrzeniu takiej łodygi widoczne są „narośla” zamiast przebarwień a dodanie w tym momencie do akwarium soli fosforowych powoduje prawdziwą katastrofę.
Sinice w bardzo krótkim czasie potrafią opanować akwarium tworząc niebieskawy dywan na dnie lub czarny osad na szybach, roślinach i przedmiotach uniemożliwiając życie roślin i ryb.
Sinice – nazwa łacińska „cyanophycea” posiadają niebieski barwnik fotosyntezy fikocyjaninę
umożliwiający im wykorzystywanie światła żółto-zielonego; nazywane są również cyjanobakteriami.
Przez wielu naukowców sinice uważane są za jedne z doskonalszych form życia zdolnych do przetrwania w bardzo odmiennych od optymalnych i niekorzystnych warunkach.
Glony te przy braku oświetlenia zdolne są do przeprowadzania procesu chemosyntezy (a więc cecha bakterii ) wykorzystując materię organiczną a przede wszystkim azot i węgiel pochodzący z fragmentów białek N=C=N. Stąd nazwa cyjanobakterie.
Zwalczanie sinic jest bardzo trudne a podstawowe zasady walki z tymi glonami są takie same jak w przypadku brunatnic i krasnorostów.
Oprócz powyższych wskazówek ułatwiających zwalczanie glonów należy bardzo starannie filtrować wodę, zastosować w zwiększonych dawkach preparaty zawierające szczepy bakterii azotowych, codziennie usuwać nalot z szyb i czyścić filtry, stopniowo zakwaszać wodę kwasem siarkowym doprowadzając do odczyny pH na poziomie 6,0.
Ryby, które nie mogą żyć w tak kwaśnym środowisku należy przenieść do oddzielnego akwarium z czystą, miękką wodą pozbawioną soli mineralnych ( ryzyko przeniesienia glonów).
Kwas siarkowy ma właściwości wiązania miedzi obecnej w każdym akwarium dając siarczan miedzi CuSO4 – jest to środek wspomagający walkę z glonami.
W przypadku sinic stosowanie siarczanu miedzi w formie gotowych preparatów glonobójczych jest uzasadnione, ale głównym elementem zwalczania tych glonów jest ciepłe światło, kwaśna i miękka woda oraz czystość i jeszcze raz czystość akwarium.

Ogólne zasady zwalczania nadmiaru glonów

W nowo założonych, prawidłowo urządzonych i dobrze prowadzonych akwariach gatunki glonów pojawiają się w określonej kolejności związanej z procesami starzenia się wody, zmiany jej zabarwienia, starzenia się świetlówek oraz nagromadzenia związków organicznych i soli mineralnych.
Jako pierwsze pojawiają się i rozmnażają glony zielone, których nie ma potrzeby usilnie zwalczać, zwykle czyści się tylko przednią szybę pozostawiając resztę akwarium w spokoju. Zielenice są chętnie zjadane przez ryby roślinożerne a po pewnym czasie liczebność tych glonów maleje samoistnie.
W miarę starzenia się wody a tym samym zmianie jej zabarwienia na kolor słomkowy lub brunatny oraz gromadzenia się substancji odżywczych pojawiają się brunatnice, później krasnorosty a po nich sinice.
Zmiana zabarwienia wody, chociaż może być nie zauważalna jest procesem naturalnym, a kolory na jakie się zabarwia działają jak filtr fotograficzny przepuszczając coraz mniej światła czerwonego i prowadząc do pojawiania się kolejnych gatunków glonów tak jak ma to miejsce w naturalnych zbiornikach wodnych – piętrowy rozkład występowania glonów.
Procesy starzenia się wody są jednym z powodów, aby ją regularnie odświeżać.
Dysponując bardzo dobrym systemem filtrów regularnie czyszczonych procesy starzenia się wody i zmiany jej zabarwienia można ograniczyć do minimum, co jest bardzo korzystne dla roślin oraz ryb i jest jednym z elementów stabilizacji równowagi biologicznej a tym samym spowolnienia tempa rozmnażania się glonów.
Regularna wymiana źródeł światła, chociaż nasz wzrok nie rejestruje ich zużycia jest niezbędnym elementem walki z nadmiarem glonów. Źródła światła należy wymieniać sukcesywnie i po kolei – nie wszystkie razem!; jeżeli akwarium wyposażone jest np. w trzy sztuki świetlówki typu „flora” to wymienia się kolejno w dwumiesięcznych odstępach czasu zachowując maksymalny czas użytkowania każdej świetlówki sześć miesięcy.
Do zakwaszania wody nie należy stosować przez dłuższy czas tych samych kwasów, ponieważ każdy kwas przyczynia się do nadmiernego rozwoju określonych gatunków glonów. Dla przypomnienia
Kwas ortofosforowy – wzmaga rozwój brunatnic i sinic
Kwas azotowy – wzmaga rozwój zielenic, krasnorostów oraz prowadzi do zielonych
zakwitów wody spowodowanych wiciowcami
Kwas węglowy a mówiąc dokładniej dwutlenek węgla – w nadmiarze w połączeniu z
nadmiarem związków organicznych prowadzi do rozwoju
sinic oraz może wywołać nadmierny rozwój pierwotniaków tzw.
zmleczenie wody
Kwas solny – w akwarystyce nie stosuje się
Kwas siarkowy – hamuje rozwój wszystkich gatunków glonów i może być stosowany
przez długi czas, w wodzie jest mocnym kwasem i dobrym elektrolitem, wiąże niemal wszystkie metale i niektóre związki azotu dając przyswajalne dla roślin sole mineralne oraz glonobójczy siarczan miedzi IV.
Podczas zbyt długiego okresu stosowania należy się jednak liczyć z niebezpieczeństwem zasiarczenia wody i powstawania siarkowodoru.
Kolejnym elementem mającym wpływ na rozwój glonów jest wielokrotnie już poruszany problem utrzymania czystości w akwarium i odpowiednich proporcji pomiędzy roślinami i rybami.
Co to znaczy ?
Zasada jest bardzo prosta – im więcej roślin w akwarium tym więcej odbiorców soli mineralnych oraz rozkładanych przez bakterie związków organicznych.
Rośliny stoją znacznie wyżej na „drabinie ewolucyjnej” i rozwijają się szybciej od glonów zabierając im źródło pokarmu.
Przerybienie zbiornika to temat dość rozległy i tyle jest poglądów w tej sprawie ilu akwarystów.
Ja przyjmuję zasadę – jedna duża ryba wielkości skalara lub dyskowca może zajmować nie mniej niż 100 litrów wody w akwarium bogato obsadzonym roślinami ( wolny pozostaje niewielki fragment dna – miejsce karmienia ryb ), w przypadku małych ryb np. neon jedna ryba na co najmniej 5 – 10 litrów wody i analogicznie przy bogatej obsadzie roślin.
Przekarmianie ryb – nadmierne karmienie oraz pokarmy mrożone z naturalnych składników np. serca wołowe, mieszanki i plankton stanowią doskonałą pożywkę dla glonów.

Wysokość akwarium
-jest bardzo ważnym elementem dla jego prawidłowego funkcjonowania a tym samym ograniczenia liczebności glonów brunatnych, krasnorostów i sinic.
Typowo dekoracyjne, wielogatunkowe akwarium nie powinno przekraczać 50 cm wysokości,
ponieważ w wyższych zbiornikach ciepłe światło odpowiednie dla roślin nie dociera do niższych partii wody a jeśli dołoży się do tego efekty zabarwienia wody wówczas rośliny nie maja możliwości dobrego rozwoju i ustępują miejsca glonom.

Twardość i odczyn pH
Są to podstawowe parametry fizykochemiczne wody, które decydują o możliwości życia i rozwoju określonych organizmów wodnych.
Generalnie wszystkie gatunki glonów słabo rozwijają się w wodach bardzo miękkich i miękkich oraz kwaśnych, większość gatunków glonów ginie przy dłuższym czasie utrzymywania współczynnika pH na poziomie 6,0.

Uważam, że te proste wskazówki pozwolą utrzymać w waszych akwariach populacje glonów na „przyzwoitym” poziomie bez konieczności stosowania środków chemicznych zwalczających glony i zapewnią równowagę biologiczną zbiorników.